De digitale meter in België: wanneer, prijs, wat als je er geen wil, zonnepanelen
De digitale meter komt er op initiatief van de Europese Unie die er al sinds 2009, meer bepaald in haar richtlijn over energie-efficiëntie, op aandringt om alle oude meters voor gas en elektriciteit te vervangen door nieuwe. Waarom? Omdat de digitale meter kan helpen om de klimaatdoelstellingen te behalen die de EU vastlegde voor 2030:
> een lagere CO2-uitstoot;
> een groter aandeel aan hernieuwbare energieën;
> een slimmer gebruik van energie.
Hoewel je met de slimme meter op zich geen energie uitspaart, kun je als gezin je energie en verbruik wel beter controleren. Nog een belangrijke reden is de noodzakelijke aanpassing van de distributienetten. Die moeten een oplossing zien te vinden voor 2 revoluties: de elektrische auto en de systemen om zelf elektriciteit te produceren (zonnepanelen, warmtepompen, microwarmtekrachtkoppeling enz.). De slimme meter helpt de distributienetten hiermee, bijvoorbeeld door de injectie van elektriciteit door particulieren nauwkeuriger te beheren.
Maar de digitale meter wekt nog heel wat meer vragen op …
1. Wat is een digitale meter?
Een ‘smart meter’ registreert via elektronische weg de hoeveelheid energie die wordt verbruikt en in het netwerk wordt geïnjecteerd. Er bestaan meters voor elektriciteit en voor gas. Op gezette tijden stuurt de slimme meter die gegevens door naar de distributienetbeheerders (DNB’s). In Vlaanderen is dat Fluvius (dat ontstaan is uit de fusie van Eandis en Infrax), in Brussel Sibelga en in Wallonië Ores en Resa. Zij kunnen op die manier de verbruikspieken beter in kaart brengen. Maar dat is niet alles. De DNB’s op hun beurt geven die gegevens weer door aan de energieleveranciers, zodat zij hun facturen kunnen opstellen. En die gegevens zijn voortaan dan ook veel nauwkeuriger en preciezer dan vroeger. Die fase zal gebeuren via het gecentraliseerd platform: Atrias.
De enige zekerheid die we momenteel hebben, is dat er in de toekomst, zodra je ermee instemt om de gegevensoverdrachtsfunctie te activeren, geen meteropnemers meer aan huis moeten komen om je verbruik op te tekenen. Ook de facturatie wordt bijgevolg een stuk nauwkeuriger.
2. Wat zijn de verschillen tussen een digitale meter en een elektromechanische meter?
Er zijn 3 grote verschillen:
> De verbruiksgegevens worden weergegeven op een klein lcd-scherm. Gedaan dus met dat cirkeltje dat ronddraait en cijfertjes die verspringen.
> De communicatiemodules zijn in de meter zelf ingewerkt. De gegevens worden doorgestuurd via het elektriciteitsnet (dit is de zogenaamde PLC of powerlinecommunicationtechnologie), via radiogolven (bijvoorbeeld via de LTE-M-technologie, een 4G-norm voor geconnecteerde objecten) of via de vaste telefoon of kabel (minder courant). Wifi is dus niet nodig.
> De digitale meter kan ook opdrachten van de DNB’s ontvangen. Dat maakt een hele reeks afstandsbediende functies mogelijk: het afsluiten of openzetten van de stroomvoorziening (bijvoorbeeld wanneer een huurder vertrekt of een nieuwe huurder in een woning intrekt), het verhogen van het vermogen (wanneer een woning veel elektrische toestellen telt), het wisselen tussen tarieven (enkelvoudig of dubbel tarief), het opleggen van een verbruikslimiet (bijvoorbeeld wanneer een gezin een betalingsachterstand heeft en een budgetmeter heeft gekregen), enzovoort.
3. Wie krijgt een digitale meter?
De EU heeft gesteld dat de digitale meter moet worden ingevoerd in functie van de kosten-batenverhouding die ieder land afzonderlijk voor zichzelf moet analyseren. In België ligt de bevoegdheid hiervoor bij de gewesten. Zij organiseerden dus verschillende proefprojecten bij enkele duizenden gezinnen. Er werden daarnaast ook studies uitgevoerd en uiteindelijk zullen alle particulieren op termijn een slimme meter krijgen. Mét verschillen per gewest!
80% van de woningen moet tegen 2030-2040 zijn uitgerust met een slimme meter
De deadlines voor de invoering van de slimme meter in privéwoningen zijn langer dan wat Europa voorstelde: in plaats van dat tegen 2020 80% van de woningen ermee uitgerust zal zijn, mikt men eerder op 100% tegen 2035. Vlaanderen en Brussel zullen iets sneller zijn dan Wallonië (zie verder). Bovendien zal de invoering ‘per klantsegment’ verlopen. En ook hier kozen Vlaanderen, Wallonië en Brussel elk voor hun eigen modaliteiten.
4. Hoe verloopt de plaatsing van de meters in Vlaanderen?
Het invoeringsproces is op 1 juli 2019 van start gegaan. Sindsdien wordt er voor elke installatie (bij nieuwbouw, grondige renovatiewerken of de plaatsing van zonnepanelen bijvoorbeeld) of bij elke vervanging van een meter een digitale meter geïnstalleerd. Tegen eind 2029 zouden alle gezinnen er een moeten hebben. Je kan op de website van Fluvius de vervangingskalender raadplegen dankzij de planningschecker. Wie dat wenst, kan een eerdere installatie aanvragen, maar dat is dan niet gratis. Hier hangt de deadline af van het werkschema van de technici.
5. Hoe zit het met de digitale meters in Brussel?
In de zomer van 2018 kwam er een wettelijk kader voor de activering van de communicatiefunctie van de slimme elektriciteitsmeters. Dat kader voorziet dat ‘smart meters’ voortaan verplicht zijn in volgende gevallen: bij nieuwe aansluitingen, grote renovatiewerken, wanneer de oude meter aan vervanging toe is of wanneer er zonnepanelen worden geplaatst. De plaatsing is ook prioritair bij volgende ‘nichecategorieën’: klanten met een elektrische auto, klanten die veel elektriciteit verbruiken (meer dan 6000 kWh per jaar), klanten met een thuisbatterij of een warmtepomp en klanten die er specifiek om vragen. Net als in Wallonië zijn slimme gasmeters in Brussel nog niet aan de orde.
6. Hoe verloopt de plaatsing van de meters in Wallonië?
In 2020 ging een eerste plaatsingsfase van start bij de klanten die een aanvraag indienden, de nieuwe prosumenten en in de woningen die deel uitmaken van een vervangingscampagne. Klanten die een prepaidfunctie nodig hebben (budgetmeter), zouden ten laatste in 2021 een nieuwe meter moeten krijgen. Vanaf 1 januari 2023 wordt bij volgende klanten systematisch een slimme meter geplaatst en geactiveerd: klanten met een budgetmeter, klanten bij wie de meter moet worden vervangen, in nieuwbouwwoningen en klanten die erom vragen. Daarna komt de focus te liggen op grote energieverbruikers (meer dan 6000 kWh elektriciteitsverbruik per jaar), op eigenaars van zonnepanelen (meer dan 5 kWc vermogen) en ten slotte op beheerders van openbare laadpalen voor elektrische auto’s. Voor die drie laatste categorieën is het streefdoel dat 80% tegen 2029 beschikt over een slimme meter. Ores en RESA zijn al met de invoering gestart, maar wel uitsluitend voor elektriciteit. De installatie van de digitale gasmeter is momenteel nog niet aan de orde.
7. Kan je een digitale meter weigeren?
Niet iedereen is even overtuigd van de digitale meter. Een greep uit de bezwaren: kosten, elektromagnetische straling, gegevensgebruik, gevaar op hacken, korte levensduur, … Maar de slimme meter weigeren kan in Vlaanderen en Wallonië niet. Zowel het Vlaamse besluit van 28 juni 2018 als het Waalse van 18 juli 2018 zijn daarin erg duidelijk: “Niemand kan zich verzetten tegen de plaatsing van een digitale meter of vragen om die te verwijderen.” Er zijn echter wel afwijkingen mogelijk voor mensen met elektrohypersensitiviteit (precieze regels moeten nog worden vastgelegd) in Wallonië. In Brussel bevat de ordonnantie van 20 juli 2018 een soortgelijke zin: “[…] niemand kan de installatie of het onderhoud van een digitale meter weigeren. Zodra een meter is geïnstalleerd, kan niemand vragen dat deze wordt verwijderd.” De consument kan echter wel kiezen of hij toestemming geeft voor de activering van de communicatiefunctie en dus of zijn gegevens al dan niet mogen worden doorgegeven.
Lees hier 9 feiten en fabels over de digitale meter.
8. Wat is de kostprijs van een digitale meter?
De slimme meter heeft een prijskaartje. De opstartinvestering om het elektriciteitsnet aan te passen, wordt gedragen door de netwerkbeheerders. Zij rekenen die kosten door aan de gebruikers via hun aansluitings- en huurkosten. Op de factuur staan die onder ‘Tarieven voor het gebruik van het net’. Je kunt dus niet voor je slimme meter betalen met ecocheques, in tegenstelling tot andere producten en diensten waarmee je energie kunt besparen.
De DNB’s gaan er prat op dat de prijzen in de buurt liggen van die van een klassieke meter. Er wordt enkel een klein supplement gevraagd. In Vlaanderen schat Fluvius dat op 15 €/jaar voor elektriciteit en op 12 €/jaar voor gas (voor een gezin met een gemiddeld verbruik). Beide andere gewesten gaven nog geen schatting op. In Wallonië preciseert Ores dat het huurtarief wordt bepaald door de regulator, CWaPE. Klanten die uitdrukkelijk om een digitale meter vragen, moeten betalen voor de plaatsing. In Vlaanderen kost dat 88 € incl. btw, meterkast niet inbegrepen. In Wallonië bedraagt de kostprijs 152 €. In Brussel gebeurt de vervanging ‘volgens de geldende tarieven’. Reken ook daar op gemiddeld een honderdtal euro.
9. Houdt de digitale meter risico’s in voor de rendabiliteit van zonnepanelen?
Neen. De digitale meter registreert immers afzonderlijk de hoeveelheden elektriciteit die uit het net worden gehaald en de hoeveelheden die erop worden geïnjecteerd. Technisch gezien is de meter neutraal. Het zijn de beslissingen van de politieke wereld die het rendement beïnvloeden.
In Vlaanderen
Sinds de beslissing van het Grondwettelijk Hof midden januari 2021 om een einde te stellen aan het systeem van de terugdraaiende teller met prosumententarief in Vlaanderen, schakelen alle eigenaars van zonnepanelen die al een digitale meter hebben, over naar het nieuwe systeem met injectietarief. Dat betekent dat ze netwerkkosten betalen op basis van hun werkelijke afname en dat ze geen prosumententarief meer moeten betalen. Voor wie nog geen digitale meter heeft, geldt echter nog steeds het systeem van de terugdraaiende teller met prosumententarief, maar enkel tot de vervanging van hun meter tussen april 2021 en 2029 (raadpleeg de website van Fluvius voor de exacte datum). De impact op het rendement is dus niet aan de digitale meter zelf te wijten, maar aan de beslissing van de overheid om de tariferingsmethode te wijzigen.
Wel is er sinds 1 januari 2021 een nieuwe premie voor de installatie van zonnepanelen in Vlaanderen om de invoering van het injectietarief te compenseren.
In Wallonië en Brussel
In Wallonië is het prosumententarief van kracht gegaan op 1 oktober 2020. Het wordt tot 1 januari 2024 echter gedeeltelijk door het gewest gefinancierd. Er zullen dus twee systemen naast elkaar bestaan: compensatie met prosumententarief voor eigenaars met een klassieke meter en facturering op basis van de brutoafnames voor wie een digitale meter krijgt.
In Brussel geldt sinds 1 januari 2020 een systeem met gedeeltelijke compensatie.